Οργανωτικές αρχές ενός Πανεθνικού - Παλλαϊκού Κινήματος

Οργανωτικές αρχές ενός Πανεθνικού - Παλλαϊκού Κινήματος

 Το αίτημα ενός πραγματικού εκδημοκρατισμού, όχι ως απλής διαδικασίας, αλλά ως θεμελιώδους καθεστωτικού μετασχηματισμού, καθίσταται σήμερα περισσότερο επιτακτικό από ποτέ.

Κορνήλιος Καστοριάδης

Με την ανωτέρω θεμελιακή τοποθέτηση του ο Καστοριάδης, εκφράζει με σαφήνεια και ακρίβεια ότι o τρόπος οργάνωσης κάθε πολιτικού σχηματισμού, δεν είναι μόνο θέμα απλής διαδικασίας άνευ αξίας, αλλά είναι εξίσου βαθιά πολιτικό ζήτημα και μάλιστα άμεσα συνδεδεμένο με τα περιεχόμενα που ο σχηματισμός αυτός προτάσσει και τα κοινωνικά υποκείμενα που αυτός επιδιώκει να εκφράσει. Με αυτήν την έννοια οι διαδικασίες εκπροσώπησης και αντιπροσώπευσης - όπου αυτές είναι αναγκαίες - είναι ένα βαθιά πολιτικό ζήτημα. Μόνο σ’ ένα κράτος ή σ’ έναν οργανισμό, στο οποίο λειτουργεί η δημοκρατία με την ανωτέρω έννοια, υπάρχει η δυνατότητα να βρεθούν εποικοδομητικές λύσεις. Αλλά ποια δημοκρατία και με ποια χαρακτηριστικά; Ο εκδημοκρατισμός της κοινωνίας είναι η βάση κάθε προοδευτικής κατεύθυνσης.

Στο σημείο αυτό υπάρχει μεγάλη - για να μην πούμε - απόλυτη σύγχυση. Γιατί για χρόνια ο δημοκρατικός συγκεντρωτισμός εθεωρείτο το άκρον άωτον της δημοκρατικότητας και αποτελεσματικότητας. Και αυτό όχι μόνο στα κομμουνιστικά κόμματα, που εν πάση περιπτώσει αιτιολογούσαν την αναγκαιότητα του στα πλαίσια των συνωμοτικών συνθηκών για την ανατροπή του αστικού καθεστώτος, αλλά στην πράξη και στα αστικά και σοσιαλδημοκρατικά.

Όλα ήταν διαμορφωμένα κατά  τέτοιον τρόπο και επέλεγαν τα κόμματα αυτά ένα τέτοιο οργανωτικό σχήμα, που τα επέτρεπε να χειραγωγούν το λαό και μάλιστα ορισμένες φορές, λόγω προπαγάνδας, ιδεολογικής ηγεμονίας όχι με κατασταλτικά μέτρα, αλλά με τη δική του συναίνεση και μάλιστα ενεργητική συναίνεση.

Στα συγκεντρωτικά και πυραμιδικά οργανωτικά σχήματα, όπου ένας αρχηγός, μια ηγετική ομάδα ή κομματική κάστα αποτελούν το κέντρο αποφάσεων και πρωτοβουλιών, το συνεκτικό στοιχείο της πολιτικής οργάνωσης είναι η κομματική πειθαρχία που αργά ή γρήγορα εξελίσσεται σε «αναγνώριση, θαυμασμό, πίστη και <<υποταγή>> στη <<φωτισμένη ηγεσία>>, η οποία μάλιστα, αν αντλεί την νομιμοποίησή της από ένα δημοκρατικό ή έστω δημοκρατικοφανές συνέδριο, δικαιολογείται και θεσμοθετείται με την αρχή του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού.

Μπορεί βέβαια να υπάρξει και η αντίστροφη πορεία, που δεν αναγνωρίζει αυτή την αυταρχική πραγματικότητα. Οπότε δημιουργούνται και οι αναγκαίες σε τελευταία ανάλυση συγκρούσεις και διασπάσεις

Η αναγωγή κατ’ αυτόν τον τρόπο του κόμματος, ως του αλάνθαστου υποκειμένου των ιστορικών εξελίξεων, δεν ήταν μακριά.

Με βάση αυτό το πυραμιδικό οργανωτικό σχήμα δημιουργήθηκαν συνειδητά ή ασυνείδητα -δύο επίπεδα κομματικής οργάνωσης: Οι εντολείς και οι εντελλόμενοι, οι καθοδηγητές και οι καθοδηγούμενοι, οι εξουσιαστές και οι εξουσιαζόμενοι, οι «πεφωτισμένοι» και οι «αγροίκοι». Αυτοί δηλαδή που αποκαλούνταν «μάζες», ένα είδος άμορφης ύλης, στη χειρότερη περίπτωση  «όχλος», που κατά παράδοξο τρόπο, εκείνοι που τον περιφρονούσαν στην πράξη, τον εκθείαζαν στη θεωρία, ως ιστορικό υποκείμενο της επαναστατικής αλλαγής, για να το χειραγωγούν και εκμεταλλεύονται.

Απέναντι σ’ αυτό το αποδεδειγμένα από την ιστορική πραγματικότητα αποτυχημένο, αν το κρίνουμε από τα αποτελέσματά του, (δηλαδή την καθήλωση του λαού στα πλαίσια υποταγής, καταπίεσης και τελικά εκμετάλλευσης), αυταρχικό και βασικά ηγεμονικό οργανωτικό σχήμα, που λέγεται δημοκρατικός συγκεντρωτισμός (έστω κι αν δεν ομολογείται), αντιπαρατίθεται ένα αποκεντρωμένο, που τις βασικές οργανωτικές αρχές του εντοπίζουμε σε μεγάλο βαθμό στα ακόλουθα:

Η πρώτη προϋπόθεση που πρέπει να έχει ένας τέτοιος στόχος είναι να κατοχυρώνει, με τη μεγαλύτερη δυνατή προσέγγιση, την εξουσία και τον έλεγχο της βάσης, που μόνο ένα σύστημα δημοκρατικού αποκεντρωτισμού είναι σε θέση να πετύχει και έχει ως θεμέλιο την  α υ τ ο ο ρ γ ά ν ω σ η. Αν είναι κάποιος να μας σώσει, είμαστε εμείς οι ίδιοι και κανείς άλλος! Αυτό σημαίνει αυτοοργάνωση.

Πώς λειτουργεί όμως η αρχή του Δ η μ ο κ ρ α τ ι κ ο ύ   Α π ο κ ε ν τ ρ ω τ ι σ μ ο ύ; Θεωρητικά είναι απλό:  Κυρίαρχο όργανο είναι η οργάνωση βάσης, η οποία εκλέγει την τοπική ή κλαδική επιτροπή, η οποία με τη σειρά της εκλέγει τους αντιπροσώπους της στην περιφερειακή οργάνωση, ορίζοντας έτσι τα μέλη της περιφερειακής συνέλευσης, νομού επαρχίας και πόλης.

Στη συνέχεια οι περιφερειακές οργανώσεις εκλέγουν τους εκπροσώπους τους στην κεντρική επιτροπή. Το σημαντικό είναι ότι η διαδικασία αυτή είναι διαρκής και ανοιχτή.

Με τον τρόπο αυτό υπάρχει η ασφάλεια αποφυγής οποιασδήποτε γραφειοκρατικής εξουσίας, με την έννοια ότι αυτή η οργανωτική δομή δεν παράγει γραφειοκρατικά κατεστημένα. Αυτό με τη σειρά του σημαίνει ότι η οργάνωση βάσης, και με τη σειρά της η περιφερειακή, μπορεί ανά πάσα στιγμή να δικαιούται να εκλέξει άλλους εκπροσώπους στη θέση τους, να υπάρχει δηλαδή εναλλαγή στα πόστα. Στο σημείο αυτό δεν υπάρχει φραγμός.

Στην ουσία πρόκειται για μια δημοκρατική διαδικασία σε διαρκή εξέλιξη, που συνδυάζει στοιχεία αντιπροσωπευτικής και άμεσης δημοκρατίας κατά το καλύτερο και αποτελεσματικότερο τρόπο. Αυτό καταρχήν αποτελεί μια γενικά σωστή, αλλά θεωρητική προσέγγιση. Στην πράξη, η τελική μορφή του οργανωτικού σχήματος θα διαμορφωθεί από τις συνθήκες του πατριωτικού απελευθερωτικού αγώνα για την ανατροπή του καθεστώτος αποικίας χρέους και της μειωμένης εθνικής κυριαρχίας της χώρας. Κι ο αγώνας αυτός μπορεί να είναι μακροχρόνιος, πολύμορφος ευπροσάρμοστος απέναντι σε ένα πανίσχυρο εξωτερικό εχθρό με δυνατά εσωτερικά ερείσματα.

Στον δημοκρατικό αποκεντρωτισμό υπάρχουν ασφαλιστικές δικλείδες. Σε περίπτωση που τα διάφορα όργανα στην δημοκρατικά δομημένη ιεραρχία κρίνουν ότι κάποια εκλεγμένα μέλη τους δεν ανταποκρίνονται στα καθήκοντά τους υπάρχει η δυνατότητα αντικατάστασής τους με απόφαση της οργάνωσης της κάθε οργανωτικής βαθμίδας. Η εναλλαγή στα αξιώματα της οργάνωσης δεν καθορίζεται μόνο από ένα συνέδριο που λαμβάνει χώρα σε ένα συγκεκριμένο χρόνο.

Η ηγεσία είναι απαραίτητη, όμως η ανάδειξή της πρέπει να έχει τις ανωτέρω προϋποθέσεις. Αλλιώς πέρα από προθέσεις, που μπορεί να είναι αγαθές, μεταβάλλεται από ηγεσία σε ανεξέλεγκτη δεσποτεία. Η ηγεσία πρέπει να αναδειχτεί φυσιολογικά από τη βάση, η οποία θα αναδείξει αξιοκρατικά την ηγεσία που της ανήκει και της ταιριάζει.

Γιατί κάθε οργανισμός για να είναι αποτελεσματικός χρειάζεται ηγεσία. Το πρόβλημα αφορά μόνο την αξιοκρατική της ανάδειξη και όχι την μη ύπαρξή της.

Το οργανωτικό αυτό σχήμα έχει ορισμένα πλεονεκτήματα απέναντι στον δημοκρατικό συγκεντρωτισμό.

Προϋποθέτει βέβαια μια ξεκάθαρη ιδεολογία και ένα σύστημα αξιών και αρχών, που αποτελούν τη βάση της δημοκρατικής συσπείρωσης και λειτουργίας. Ένα είδος δεσμευτικής διακήρυξης, όπως π.χ. ήταν η 3η του Σεπτέμβρη του ΠΑΣΟΚ.

 Χωρίς αυτή την προϋπόθεση, δεν είναι δυνατόν να λειτουργήσει ο δημοκρατικός αποκεντρωτισμός δημιουργικά, δηλαδή να αποτελέσει ένα ομοιογενές και συνεκτικό σύνολο, που μπορεί να δράσει αποτελεσματικά. Ένα διακηρυκτικό κείμενο αρχών, στο οποίο να δεσμεύονται στο σύνολό τους τα μέλη ενός πολιτικού φορέα είναι κανόνας απαράβατος. Ένα κείμενο αρχών που θα περιλαμβάνει τα θέματα εθνικής κυριαρχίας, εδαφικής ακεραιότητας, λαϊκής κυριαρχίας, κοινωνικής δικαιοσύνης και περιβαλλοντικής πρόνοιας. Ένα κείμενο αρχών όπου ο πολίτης και θα κρίνει, και θα ελέγχει και θα αποφασίζει, Μιλάμε βέβαια για ιδανικές καταστάσεις, στις οποίες ωστόσο πρέπει να προσανατολιζόμαστε και προσεγγίζουμε.

Ο Αριστοτέλης στα Πολιτικά, προσδιορίζοντας την έννοια του πολίτη διατείνεται ότι: «Πολίτης δ’ απλώς ουδενί των άλλων ορίζεται μάλλον ή τω μετέχειν κρίσεως και αρχής».  Ο πολίτης δηλαδή ορίζεται όχι από κάποια άλλη ιδιότητά του, αλλά από την συμμετοχή του στη διαμόρφωση μιας συγκεκριμένης κριτικής άποψης και πρότασης, με βάση μια ανοιχτή δημοκρατική συζήτηση και προ πάντων στη συμμετοχή του στις αποφάσεις, δηλαδή στην εξουσία.

Χωρίς αυτή τη συμμετοχή στη διαμόρφωση και την συμμετοχή στην εξουσία, λόγω και έργω, δεν υπάρχει η έννοια του χειραφετημένου πολίτη, αλλά ούτε του χειραφετημένου λαού. Η δέσμευση συνεπώς σε διακηρυγμένες ιδεολογικές και οργανωτικές αρχές, αποδεκτές από όλους, είναι το εκ των ουκ άνευ προαπαιτούμενο.

Η δημοκρατική λειτουργία δεσμεύει σε οράματα, αρχές και αξίες και όχι σε πρόσωπα ή ομάδες προσώπων ή και αρχηγούς και πραγματώνεται με έναν ορισμένο τρόπο, για την αποφυγή οποιασδήποτε κομματικής γραφειοκρατίας η επικράτησης ολιγαρχικών και αυταρχικών σχημάτων ή αυταρχικών ιερατείων. Οι ηγεσίες είναι και απαραίτητες και αναγκαίες, αλλά με τις ανωτέρω προϋποθέσεις.

Η καινοτομία της ανάδειξης των μελών των περιφερειακών και κεντρικών συνελεύσεων και επιτροπών από τις οργανώσεις βάσης, έχει πολλαπλά θετικά αποτελέσματα και εξασφαλίζει το «κρίσεως και αρχής» του Αριστοτέλη.

Πρώτο, βάση και κορυφή συμπίπτουν. Τα μέλη όλων των οργάνων σε όλες τις βαθμίδες είναι μέλη οργανώσεων βάσης. Χωρίς αυτή την ιδιότητα, χωρίς συμμετοχή στις διαδικασίες διαλόγου και αποφάσεων και χωρίς απ’ ευθείας εκλογή από τη βάση και τις περιφερειακές οργανώσεις δε μπορεί κανείς να γίνει μέλος οργάνου σε οποιοδήποτε επίπεδο και να αναδειχτεί στα κλιμάκια της ιεραρχίας και αυτής της ηγεσίας.

--------------------------------------------------

  Βλ. Αριστοτέλους Πολιτικά, Γ΄, 125α. Και περεταίρω: Παναγιώτης Παπαγαρυφάλλου, Αρχαία και σύγχρονη Δημοκρατία, εκδ. «Πελασγός», Αθήνα 2007, σ. 73.

Δεύτερον αυτή η μορφή της οργάνωσης έχει το πλεονέκτημα να αμβλύνονται οι αντιθέσεις ανάμεσα στη βάση και την ηγεσία και να δημιουργείται ανάχωμα σε οποιαδήποτε προσπάθεια της ηγεσίας να ποδηγετεί τη βάση. Επιπλέον περιορίζεται η γραφειοκρατία, η αυθαιρεσία και η έλλειψη πληροφόρησης. Τέλος εξασφαλίζεται η αξιοκρατία. Ο φορέας έχει την ηγεσία που του προσήκει, λόγω επιπέδου ωριμότητας.

Με απλά λόγια: Η βάση έχει την ηγεσία που τις αξίζει. Το γνωστό του Ισοκράτη: «Το της πόλεως όλης ήθος, ομοιούται τοις άρχουσιν».

Ένα σημαντικό πλεονέκτημα ακόμη έχει σχέση με την κάθετη και οριζόντια διασύνδεση και πληροφόρηση. Στοιχείο σημαντικό για μια δημοκρατικά συγκροτημένη οργάνωση.

Η πλατιά και ή δυνατόν πλήρης πληροφόρηση και αλληλοενημέρωση αποτελεί  προϋπόθεση και πρώτη προτεραιότητα, η οποία σπάει τα αντιδημοκρατικά στεγανά. Αυτή πρέπει να αναπτύσσεται στα συλλογικά όργανα, κάθετα και οριζόντια, όπου η αντιπαράθεση ιδεών και αντιλήψεων θα είναι κοινή ανάμεσα στους διανοούμενους και τους μη διανοούμενους (σε όλες τις κοινωνικές τάξεις) και oι αποφάσεις θα παίρνονται από κοινού. Προϋπόθεση βέβαια για την μη χειραγώγηση των δεύτερων από τους πρώτους είναι η συνεχής βελτίωση του μορφωτικού επιπέδου όλων των μελών του πολιτικού φορέα, ώστε να μειώνεται σταδιακά το έλλειμμα γνώσης μεταξύ όλων των μελών. Αυτό πρέπει να αποτελέσει βασικό μέλημα και υψηλή προτεραιότητα του πατριωτικού κινήματος δεδομένης της προχωρημένης διάβρωσης που έχει πετύχει στην κοινωνία ο εξατομικισμός, η ιδεολογία του υπερκαταναλωτισμού και η απαξίωση των παραδοσιακών αξιών. Η μοντέρνα τεχνολογία μπορεί να έλθει αρωγός. Η ηγεσία παράλληλα θα αναδεικνύεται αξιοκρατικά και με συλλογικές διαδικασίες, δηλαδή γνήσια δημοκρατικά.

Μια τέτοιας μορφής οργάνωση, που εξασφαλίζει στα μέλη της τη δυνατότητα να μετέχουν άμεσα ή έμμεσα στο διάλογο και στις αποφάσεις του πολιτικού φορέα, να ασκούν έλεγχο και να αναπτύσσουν πρωτοβουλίες, ξεπερνά τα ασφυκτικά όρια του δημοκρατικού συγκεντρωτισμού, όπου η ανάδειξη στελεχών προς την ηγεσία καθορίζεται στην πράξη από τα πάνω. Όπου επιπλέον η προώθηση μελών της οργάνωσης προς τα ανώτερα κλιμάκια προϋποθέτει την εύνοια και την έγκριση του λεγόμενου καθοδηγητικού οργάνου.

Είναι γεγονός ότι οι παραπάνω θέσεις δεν καλύπτουν το σύνολο των ζητημάτων που  προσδιορίζουν την λεπτή ισορροπία μεταξύ του βαθμού δημοκρατικής αντιπροσωπευτικότητας και εύρυθμης λειτουργίας του πολιτικού φορέα.

Πχ. ο ρόλος και η ενσωμάτωση των ιδρυτικών συνιστωσών, τα δικαιώματα των μειοψηφιών, η ανοχή ως προς την ύπαρξη οργανωμένων ιδεολογικών τάσεων, ο τρόπος επιβολής πειθαρχικών πράξεων, κλπ. Ένα ώριμο κίνημα που θα έχει επεξεργαστεί και αφομοιώσει τις αρνητικές εμπειρίες του παρελθόντος, θα είναι σε θέση να παρουσιάσει ριζοσπαστικά νεωτεριστικές απόψεις και σε παρόμοια ζητήματα στα πλαίσια ενός κανονισμού λειτουργίας.  

Τέτοια φαινόμενα είναι κατά βάση αδύνατο ή εν πάση περιπτώσει δύσκολο να αναπτυχθούν στα πλαίσια του δημοκρατικού αποκεντρωτισμού, όπου η ηγεσία εγγυημένα προέρχεται και ελέγχεται από τη βάση του πολιτικού φορέα και με τις δημοκρατικές ασφαλιστικές δικλείδες για τις οποίες θα πρέπει να γίνει προσεκτική επιλογή, δύσκολα θα γραφειοκρατείται και θα αυτονομείται. Κάτι αντίστοιχο θα ισχύει και για τα απλά μέλη.

Τέλος πρέπει να τονιστεί ότι ένας πολιτικός φορέας πρέπει να ενεργεί παιδευτικά στη διαμόρφωση μιας κοινωνικής συνείδησης των μελών της και της κοινωνίας γενικότερα, που να ανταποκρίνεται στα πατριωτικά οράματα και στις αρχές και αξίες ενός γνήσιου δημοκρατικού τρόπου λειτουργίας.

Το θέμα της εξουσίας, πέρα από την ιδεολογική ή πολιτική διαπαιδαγώγηση, ή με βάση αυτήν, παίζει καθοριστικό και αποφασιστικό ρόλο. Καλώς ή κακώς τα πάντα ορίζει η εξουσία. Είναι ακόμη πολύ νωρίς για να ασχοληθεί κανείς λεπτομερώς με τον ρόλο του πολιτικού φορέα και την αμφίδρομη σχέση του ως προς την εξουσία που θα ασκεί η κυβέρνηση των πατριωτικών  δυνάμεων, καθώς και προς τις άλλες μορφές αυτοοργάνωσης της κοινωνίας. Οπωσδήποτε σε γενικές γραμμές αυτά θα διέπονται από τις αρχές στο πλαίσιο του δημοκρατικού αποκεντρωτισμού που περιεγράφηκε παραπάνω. Αυτό που απαιτείται στο παρόν στάδιο της συγκρότησης του πολιτικού φορέα, είναι να προσδιοριστούν τα επόμενα βήματα από την ολοκλήρωση της διαδικασίας συσπείρωσης των πατριωτικών δυνάμεων μέχρι του σημείου αυτός να μπορέσει να παρουσιάσει ένα αξιόπιστο πρόγραμμα ολικής ανασυγκρότησης της χώρας.